Đêm ngày 14/1, không quân Ukraine được cho là đã bắn rơi một trong những máy bay giá trị bậc nhất của không quân Nga, khiến toàn bộ 15 người trên máy bay thiệt mạng, bao gồm các sĩ quan cấp cao, theo Forbes.

"Mắt thần bầu trời" A-50 của không quân Nga.

Ukraine gần đây tuyên bố bắn rơi "mắt thần bầu trời" A-50 của Nga và gây hư hại cho một máy bay chỉ huy Il-22 của Nga tại khu vực gần Biển Azov.

Bộ Tư lệnh tác chiến miền nam Ukraine nói trước khi vụ việc xảy ra, không quân Nga chỉ vận hành 3 máy bay A-50, 6 chiếc còn lại đang được đại tu ở nhà máy.

Khi được các phóng viên đặt câu hỏi về vấn đề này, phát ngôn viên Điện Kremlin Dmitry Peskov nói ông không có thông tin và đề nghị các phóng viên theo dõi thông tin cập nhật từ Bộ Quốc phòng Nga. Tính đến ngày 16/1, Bộ Quốc phòng Nga chưa đưa ra bình luận về tuyên bố của Ukraine.

"Mắt thần bầu trời" A-50 có khả năng vận hành liên tục trong 4 giờ, có thể phát hiện vật thể trên không ở khoảng cách 650km và mục tiêu trên mặt đất cách 300km. Máy bay đóng vai trò xây dựng bản đồ tác chiến ở tiền tuyến, phát hiện các máy bay ở khu vực mà radar mặt đất không quan sát được.

Tháng 10/2023, máy bay được cho là đảm nhiệm vai trò dẫn đường cho tên lửa phòng không, giúp các hệ thống như S-400 gia tăng đáng kể phạm vi tấn công. Chỉ trong 5 ngày, máy bay A-50 đã giúp các hệ thống phòng không bắn rơi 24 chiến đấu cơ Ukraine, Bộ Quốc phòng Nga khi đó cho biết.

Trong tuyên bố mới, quân đội Ukraine không cho biết loại vũ khí được sử dụng để bắn rơi máy bay A-50. Tom Cooper, tác giả nhiều cuốn sách về máy bay quân sự của Liên Xô và Nga, nhận định, Kiev có thể đã gài bẫy, sử dụng kết hợp hệ thống phòng không S-300 và Patriot do Mỹ cung cấp.

Tầm bắn của tên lửa phòng không Patriot bao phủ đường bay của chiếc A-50. Ảnh: Defense Express.

Để chuẩn bị cho cuộc phục kích, không quân Ukraine trước đó một ngày đã mở đợt tấn công gây hư hại cho một số trạm radar của Nga ở bán đảo Crimea, tác giả Cooper nhận định, theo tạp chí Forbes.

Điều này giúp tạm thời làm giảm tầm bao phủ radar phòng không Nga, đặc biệt là khu vực phía bắc Crimea. Trở ngại này được cho là đã khiến không quân Nga phải huy động máy bay A-50 bay gần bờ biển Azov để tăng tầm hoạt động của radar.

Không quân Nga cũng bổ sung một máy bay chỉ huy Il-22M bay kèm để chuyển tiếp dữ liệu vô tuyến về sở chỉ huy. Theo Bộ Tư lệnh miền nam Ukraine, chiếc A-50 bị bắn rơi khi bay qua khu vực thành phố Berdyansk, cách tiền tuyến khoảng 120km. Một số nhân chứng dưới mặt đất quay được video khoảnh khắc chiếc A-50 bay qua khu dân cư.

Ukraine lúc này đã bố trí sẵn một tổ hợp phòng không Patriot ở mặt trận phía nam. Điểm mấu chốt là không quân Ukraine không kích hoạt radar ngắm mục tiêu của hệ thống phòng không Patriot để tránh nguy cơ bị máy bay A-50 và IL-22 phát hiện.

Vấn đề được giải quyết bằng cách sử dụng radar của một tổ hợp phòng không S-300 để theo dõi hai máy bay Nga từ xa. Theo Forbes, phi công chiến đấu cơ Su-34 của Nga khi đó đã báo cáo sở chỉ huy về việc phát hiện một tổ hợp S-300 của Ukraine được kích hoạt.

Nhóm binh sĩ Ukraine điều khiển hệ thống Patriot đã nắm được thông tin do radar từ hệ thống S-300 cung cấp. Họ bật radar ngắm mục tiêu trong vài giây và khai hỏa tên lửa đánh chặn ngay lập tức, Cooper nhận định.

Khoảng một phút sau, tên lửa được cho là đã đánh trúng chiếc A-50, còn máy bay Il-22 bị hư hại và vẫn có thể quay về căn cứ.

Theo Forbes, sở dĩ Nga có thể mạo hiểm đưa các máy bay có giá trị cao như A-50 hoạt động gần tiền tuyến do Ukraine chỉ sở hữu 3 tổ hợp Patriot với nguồn cung đạn tên lửa có hạn.

Sau loạt cuộc tập kích của Nga hồi đầu tháng này, không quân Ukraine thừa nhận chỉ còn lại một số ít đạn tên lửa Patriot. Kể từ đó, Kiev đã hạn chế sử dụng hệ thống Patriot và chỉ kích hoạt hệ thống này khi thực sự cần thiết.